Wzrost roślin w różnych warunkach

EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY MARZEC 2022

Salvadora persica to niewielkich rozmiarów roślina drzewiasta przystosowana do wzrostu na
glebach o różnym poziomie zasolenia, tolerująca nawet ekstremalne warunki zasolenia.

Poniżej przedstawiono wyniki doświadczenia uzyskane po 21 dniach hydroponicznej
(bezglebowej) uprawy czterech grup siewek S. persica w zależności od stężenia NaCl
w pożywce. Wszystkie siewki uprawiano w szklarni w optymalnych dla tej rośliny warunkach
fotoperiodu, wilgotności powietrza i temperatury otoczenia.

Wzrost roślin w różnych warunkach

a) Dokończ zdanie. Zaznacz dwie właściwe odpowiedzi spośród podanych.
Prawidłowo sformułowany problem badawczy do przedstawionego doświadczenia to:

A. Czy zagęszczenie aparatów szparkowych u S. persica zależy od stężenia NaCl oraz
strony blaszki liściowej?

B. Czy stężenie NaCl w pożywce ma wpływ na stężenie jonów Na+ w komórkach korzeni
S. persica?

C. Czy średnie zagęszczenie aparatów szparkowych wpływa na średnie stężenie jonów Na+
w komórkach korzeni S. persica?

D. Dlaczego stężenie NaCl wpływa na zagęszczenie aparatów szparkowych w skórce
S. persica?

E. Czy skórka górna i dolna różnią się pod względem stężenia jonów Na+ ?

b) Na podstawie przedstawionych wyników doświadczenia sformułuj wniosek na temat
wpływu zasolenia środowiska na stężenie jonów Na+ w komórkach korzeni S. persica.

c) Określ znaczenie adaptacyjne spadku zagęszczenia aparatów szparkowych w skórce
S. persica, następującego wraz ze wzrostem stężenia NaCl w środowisku.

d) Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały informacje prawdziwe. W każdym
nawiasie podkreśl właściwe określenie.


Duże stężenie soli w glebie zwiększa siły osmotyczne utrzymujące wodę w roztworze
glebowym. Pobieranie wody przez roślinę jest wtedy warunkowane przez
(zmniejszenie / zwiększenie) potencjału wody w komórkach pobierających wodę, tak aby
gradient potencjału wody pozwalał na przepływ wody z roztworu glebowego do komórki. Jest
to możliwe dzięki (zmniejszeniu / zwiększeniu) stężenia jonów soli w soku komórkowym.

Organella komórki roślinnej – chloroplasty

EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY MARZEC 2022

W wewnętrznej błonie chloroplastów występują kompleksy białek i barwników
fotosyntetycznych tworzące dwa układy fotosyntetyczne zawierające nieco inny zestaw
cząsteczek chlorofilu: fotosystem I i fotosystem II.

Na wykresie przedstawiono całościowe widmo absorpcyjne barwników chloroplastowych
zielenicy Chlorella (czarna pogrubiona krzywa) oraz widma absorpcyjne poszczególnych
barwników: chlorofilu a, chlorofilu b oraz βkarotenu dominującego karotenoidu.

Czerwona krzywa ilustruje wydajność kwantową fotosyntezy, czyli zależność intensywności
fotosyntezy od długości fali świetlnej, wyznaczoną jako stosunek liczby atomów
fotosyntetycznie asymilowanego węgla do liczby kwantów promieniowania słonecznego
absorbowanego przez komórki.

Organella komórki roślinnej – chloroplasty

a) Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały informacje prawdziwe. W każdym
nawiasie podkreśl właściwe określenie.

Niebieskozielone światło o długości fali 500 nm jest absorbowane głównie przez
(β-karoten / chlorofile). Energia światła niebieskozielonego jest wykorzystywana
(w całości / częściowo) do przeprowadzania reakcji fazy jasnej fotosyntezy.

b) Opisz funkcję pełnioną przez cząsteczki karotenoidów występujące w błonach
chloroplastów.

c) Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące fotosystemów są prawdziwe. Zaznacz P,
jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F jeśli jest fałszywe.

Organella komórki roślinnej – chloroplasty

Przepływ wody w korzeniach roślin

EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY MARZEC 2022

W korzeniach roślin przepływ wody pobranej przez włośniki odbywa się dwiema drogami:
kanałem apoplastycznym, który tworzą ściany komórek i przestrzenie międzykomórkowe

kanałem symplastycznym, który stanowią pasma cytoplazmy komórek połączonych
ze sobą plazmodesmami.


W przepływie wody od włośników do ksylemu ważną rolę odgrywają komórki śródskórni, których położone obwodowo ściany komórkowe są zaopatrzone w tzw. pasemka Caspary’ego zgrubienia ściany komórkowej przesycone ligniną i lipofilową suberyną.


Na rysunku przedstawiono budowę anatomiczną korzenia rośliny dwuliściennej w strefie włośnikowej oraz w powiększeniu komórki śródskórni z pasemkami Caspary’ego.
Litery A i B oznaczają dwie drogi przemieszczania się wody pobranej przez włośniki w miękiszu kory pierwotnej korzenia.

Przepływ wody w korzeniach roślin

1. Uzupełnij poniższe zdania tak, aby zawierały informacje prawdziwe. W każdym
nawiasie podkreśl właściwe określenie.


Na schemacie kanał apoplastyczny zaznaczono (literą A / literą B). Pasemka Caspary’ego
blokują transport wody szlakiem (apoplastycznym / symplastycznym).

2. Wyjaśnij, dlaczego pasemka Caspary’ego stanowią barierę dla przepływu wody z kory pierwotnej do walca osiowego. W odpowiedzi odnieś się do budowy i właściwości ściany komórkowej komórek śródskórni.


3. Oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące transportu wody w korzeniu są prawdziwe.
Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F jeśli jest fałszywe.

Przepływ wody w korzeniach roślin

Wpływ zarażenia przywrą na zachowanie bursztynki pospolitej

EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY MARZEC 2022

Zdjęcie A przedstawia bursztynkę pospolitą (Succinea putris) – niewielkiego ślimaka spotykanego w zacienionych wilgotnych zaroślach. Na zdjęciu B widoczny jest osobnik bursztynki, który ma charakterystycznie zgrubiałe czułki, świadczące o obecności w nich larw pasożytniczej przywry Leucochloridium paradoxum. Czułki tego ślimaka barwą oraz kształtem przypominają gąsienice motyli i rytmicznie pulsują. Z tego powodu zwracają na nie uwagę ptaki owadożerne, np. sikory, zięby czy muchołówki, w których diecie zwykle nie występują ślimaki. Ptaki te zjadają czułki ślimaka, przez co zarażają się pasożytem.

Wpływ zarażenia przywrą na zachowanie bursztynki pospolitej

Bursztynki zarażają się przywrą, zjadając wraz z roślinami ptasie odchody, w których
znajdują się jaja z rozwiniętym w nich pierwszym stadium larwalnym pasożyta (miracidium). W przewodzie pokarmowym ślimaka rozwijają się z nich następne stadia larwalne (sporocysty), które rozmnażają się partenogenetycznie i wytwarzają charakterystyczne worki z larwami kolejnego stadium (metacerkariami), umiejscowione w czułkach bursztynki.


Zbadano wpływ zarażenia przywrą na zachowanie ślimaków. Na wykresie przedstawiono pomiary natężenia oświetlenia w miejscach, które wybierały ślimaki mające czułki zmienione przez larwy Leucochloridium, oraz w miejscach, w których gromadziły się bursztynki bez objawów zarażenia tym pasożytem. Obserwacje osobników z obu grup trwały po 45 minut.

Wpływ zarażenia przywrą na zachowanie bursztynki pospolitej

1. Na podstawie przedstawionych informacji oraz wykresu opisz zmianę w zachowaniu populacji ślimaków wywołaną zarażeniem L. paradoxum.

2. Uzasadnij, że zdolność do wymuszania zmiany zachowania populacji bursztynek przez L. paradoxum stanowi adaptację do pasożytniczego trybu życia tej przywry.

3. Określ, który organizm bursztynka czy ptak owadożerny jest żywicielem ostatecznym L. paradoxum. Odpowiedź uzasadnij.

Ryby morskie Bielankowate (Channichthyidae)

EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY MARZEC 2022

Bielankowate (Channichthyidae), zwane też białokrwistymi, to endemiczna rodzina ryb morskich, licząca ponad 20 gatunków. Te ryby żyją w czystych wodach mórz antarktycznych, gdzie temperatura wody wynosi od 1,8 °C zimą do 1,5 °C latem. Bielankowate są jedynymi kręgowcami, które nie mają we krwi hemoglobiny. Nie mają też mioglobiny w mięśniach. Tlen w organizmach tych ryb jest transportowany we krwi w postaci rozpuszczonej w osoczu.


Bielankowate, w porównaniu do ryb innych gatunków o podobnej wielkości, charakteryzują się bardzo dużym sercem o wysokiej pojemności minutowej oraz dużą objętością całkowitą krwi. Ich skóra nie jest pokryta łuskami, a naczynia włosowate tworzą w niej gęstą sieć.


Duże serce i duża objętość krwi współczesnych przedstawicieli bielankowatych świadczą
o tym, że utrata hemoglobiny nie była korzystna dla działania układu sercowonaczyniowego przodka tych ryb. Z drugiej jednak strony utrata hemoglobiny ma znaczenie adaptacyjne jako przystosowanie do życia w warunkach niedoboru żelaza, które jest czynnikiem ograniczającym w środowiskach zamieszkałych przez ryby bielankowate.

1. Wykaż, że niska temperatura wody w której żył przodek bielankowatych była
czynnikiem umożliwiającym przeżycie ryb, które utraciły zdolność do wytwarzania
hemoglobiny.


 

2. Wykaż związek między brakiem hemoglobiny we krwi bielankowatych a stosunkowo dużą objętością krwi krążącej w ich ciele.

 

3. Uzasadnij, że naga skóra oraz gęsta sieć naczyń krwionośnych w skórze ryb bielankowatych są adaptacjami do pobierania tlenu z wody.

 

4. Uzasadnij, że utrata hemoglobiny we krwi bielankowatych jest adaptacją do życia w warunkach niedoboru żelaza w ich środowisku.

Filogeneza i taksonomia niedźwiedziowatych

EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY MARZEC 2022

W obrębie rzędu drapieżnych (Carnivora) wyróżnia się m.in. rodzinę szopowatych (Procyonidae) oraz rodzinę niedźwiedziowatych (Ursidae).


Do rodziny szopowatych zaliczano dawniej oprócz szopa pracza (Procyon lotor) także pandkę rudą (Ailurus fulgens) oraz pandę wielką (Ailuropoda melanoleuca). Taka klasyfikacja była oparta o powierzchowne podobieństwo morfologiczne tych trzech gatunków. Wyniki badań molekularnych wykazały jednak, że panda wielka jest bliżej spokrewniona z niedźwiedziem brunatnym niż z szopem praczem i pandką rudą.


Współcześnie w obrębie rodziny niedźwiedziowatych wyróżnia się trzy podrodziny: Ailuropodinae, do której należy tylko jeden gatunek panda wielka, Tremarctinae z jednym obecnie żyjącym przedstawicielem andoniedźwiedziem okularowym oraz Ursinae niedźwiedzie właściwe. Do podrodziny Ursinae należy kilka gatunków. Wszystkie z nich mają podobne cechy zewnętrzne, takie jak silne pazury i masywne ciało.


Poniższy rysunek przedstawia drzewo filogenetyczne otrzymane dzięki analizie danych molekularnych oraz oparty na jego podstawie podział drapieżnych na rodziny: niedźwiedziowatych (Ursidae) i szopowatych (Procyonidae).

Filogeneza i taksonomia niedźwiedziowatych

1. Określ, czy rodzina szopowatych w starym ujęciu obejmującym także pandę wielką
stanowiła grupę monofiletyczną. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do definicji grupy monofiletycznej i relacji pokrewieństwa gatunków przedstawionych na drzewie
filogenetycznym.


2. Na podstawie przedstawionych informacji oceń, czy poniższe stwierdzenia dotyczące filogenezy i taksonomii niedźwiedziowatych są prawdziwe. Zaznacz P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, albo F jeśli jest fałszywe.

Filogeneza i taksonomia niedźwiedziowatych

3. Uzupełnij tabelę uporządkuj w odpowiedniej kolejności rangi taksonów, do których należy niedźwiedź brunatny. Wpisz numery 2.–6. w ostatniej kolumnie tabeli.

Filogeneza i taksonomia niedźwiedziowatych

Organella komórki bakteryjnej – plazmidy i ich funkcje

EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY MARZEC 2022

Plazmidy bakteryjne zazwyczaj nie zawierają genów metabolizmu podstawowego, ale mogą np. zapewniać oporność na antybiotyki. Plazmidy lub ich fragmenty mogą być przekazywane między komórkami bakteryjnymi w czasie podziału komórki lub w procesach horyzontalnego transferu genów: koniugacji, transdukcji i transformacji. Plazmidy mogą dawać bakteriom przewagę selekcyjną. Znalazły one także zastosowanie w biotechnologii.


Bakterie mają wiele mechanizmów zapobiegających utracie plazmidów przez dzielące się komórki, np. system ccd plazmidu F bakterii Escherichia coli. Ten system tworzą dwa geny: gen ccdA kodujący antidotum oraz gen ccdB kodujący truciznę. Obydwa geny podlegają transkrypcji ze wspólnego promotora. Podczas normalnego funkcjonowania komórki bakteryjnej trucizna pozostaje związana przez antidotum i nie wywiera toksycznego wpływu na gyrazę enzym usuwający napięcia w nici DNA powstające podczas replikacji materiału genetycznego. Jeśli komórka utraci po podziale plazmid z genami systemu ccd, obecne w jej cytoplazmie nietrwałe antidotum zostaje zdegradowane, a stosunkowo trwała toksyna wiąże się z gyrazą, co prowadzi do śmierci komórki w wyniku uszkodzenia DNA.

Aktywność promotora genów ccdA i ccdB jest hamowana przez produkty tych genów.

Na poniższych schematach przedstawiono funkcjonowanie systemu ccd:
schemat A – ekspresja genów ccdA oraz ccdB

schemat B – trucizna unieszkodliwiana przez antidotum

schemat C – degradacja antidotum i wiązanie trucizny z gyrazą.

Organella komórki bakteryjnej – plazmidy i ich funkcje

1. Podaj nazwę sposobu horyzontalnego transferu genów zachodzącego z udziałem wirusów.

 

2. Wykaż, że horyzontalny transfer genów zwiększa tempo ewolucji adaptacyjnej bakterii.

 

 

3. Uzupełnij poniższe zdania tak, aby opis dotyczący funkcjonowania genów systemu ccd był prawdziwy. W każdym nawiasie podkreśl właściwe określenie.


Ekspresja genów systemu ccd regulowana jest na zasadzie (negatywnego / pozytywnego) sprzężenia zwrotnego. Obecność w komórce produktów genów systemu ccd sprawia, że (zachodzi / nie zachodzi) transkrypcja tych genów.

 

 

4. Uzasadnij, że zahamowanie ekspresji genów systemu ccd doprowadzi do śmierci komórki zawierającej plazmid z tym systemem. W odpowiedzi uwzględnij produkty genów systemu ccd i ich trwałość w komórce.

 

 

5. Określ, w jakim celu do wektorów plazmidowych wykorzystywanych w inżynierii genetycznej wprowadza się gen oporności na antybiotyk.

Dziedziczenie achromatopsji

EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM ROZSZERZONY MARZEC 2022

Achromatopsja to całkowita ślepota na barwy, która jest warunkowana przez recesywny allel autosomalny (a). Osoba dotknięta tą chorobą widzi świat jedynie w czerni, bieli i odcieniach szarości ze względu na brak jednego z typów komórek światłoczułych w gałce ocznej. Jest to bardzo rzadkie zaburzenie na świecie występuje z częstością 0,005%, ale aż 8% mieszkańców Pingelap małej, izolowanej wyspy na Oceanie Spokojnym wykazuje objawy achromatopsji.


Przyczyny tego stanu rzeczy upatruje się w niszczycielskim tajfunie, który uderzył w wyspę Pingelap w 1775 r. i spowodował śmierć 90% jej mieszkańców. Kataklizm przeżyło tylko 20 osób i to one z czasem odnowiły populację Pingelap. Wszystko wskazuje na to, że jeden z ocalałych mężczyzn był nosicielem achromatopsji. Ponadto w tak małej i izolowanej populacji nie dało się uniknąć kojarzenia krewniaczego.

 

1. Podaj nazwę typu komórek światłoczułych, których brakuje u osób chorych na achromatopsję.

 

2. Wyjaśnij, dlaczego śmierć 90% mieszkańców wyspy Pingelap w 1775 r. doprowadziła do zwiększonej współcześnie częstości występowania achromatopsji w tej populacji. W odpowiedzi uwzględnij genetyczne podłoże zjawiska.

 

3. Wykaż, że już w drugim pokoleniu po przejściu tajfunu w populacji mogły się pojawić osoby z objawami achromatopsji. Uzupełnij szachownice Punetta w odpowiednie miejsca wpisz genotypy gamet oraz genotypy potomstwa.

Dziedziczenie achromatopsji